ROP na świecie – różne modele, jeden cel!
Rozszerzona Odpowiedzialność Producenta (ROP) funkcjonuje w wielu krajach świata – w różnych formach, dostosowanych do lokalnych uwarunkowań prawnych, rynkowych i społecznych. Choć szczegóły tych systemów różnią się, ich wspólnym celem jest zwiększenie odpowiedzialności producentów za odpady powstające z ich produktów oraz odciążenie samorządów i środowiska.
Na tej stronie pokazujemy, jak działają wybrane modele ROP w Europie. Nie oceniamy, nie faworyzujemy – każdy system ma swoje atuty i ograniczenia. Proponowany przez nas „Sprawiedliwy ROP” czerpie z najlepszych międzynarodowych praktyk, ale jest dopasowany do polskich realiów – tak, by był skuteczny, sprawiedliwy i zrównoważony dla wszystkich uczestników systemu: mieszkańców, samorządów, instalacji i producentów.
Jak funkcjonuje ROP w innych krajach?: *
Niemcy – system dualny i obowiązkowy rejestr LUCID
Niemcy są jednym z pionierów w zakresie ROP-u. System ten został wprowadzony w latach 90. XX w. i obejmuje szeroki zakres produktów, w tym opakowania, elektronikę i baterie. Podstawą prawną systemu jest ustawa o opakowaniach, znana jako VerpackG. Nakłada ona obowiązki na producentów, importerów i dystrybutorów, którzy wprowadzają na rynek produkty w opakowaniach. Każdy podmiot wprowadzający produkty na rynek niemiecki musi zarejestrować się w systemie LUCID i raportować ilości poszczególnych typów opakowań. Producentom i dystrybutorom narzuca się obowiązek uczestnictwa w systemie dualnym, który obejmuje zbieranie, recykling i unieszkodliwianie odpadów opakowaniowych. System ten jest finansowany przez producentów, którzy muszą wykupić licencję na opakowania wprowadzane na rynek. W Niemczech działają organizacje odzysku, które są odpowiedzialne za zbieranie i zarządzanie odpadami opakowaniowymi. Organizacje te zawierają umowy z przedsiębiorcami i raportują masę oraz strukturę wprowadzanych opakowań. Na tej podstawie wyliczane są opłaty, które przedsiębiorcy muszą wnosić na cele związane z prowadzeniem systemu zbierania i zagospodarowania odpadów opakowaniowych. W Niemczech funkcjonuje również system kaucji na opakowania do napojów, takie jak butelki wielokrotnego użytku, puszki i jednorazowe butelki po napojach. Konsument przy nabyciu produktu uiszcza dodatkową opłatę w postaci kaucji, którą może odzyskać, oddając puste opakowanie do systemu zbierania. System ROP w Niemczech jest ściśle monitorowany, a unikanie uczestnictwa w nim grozi wysokimi karami administracyjnymi.
Podsumowanie:
- Obowiązek rejestracji w systemie LUCID.
- System o charakterze dualnym
- Finansowanie systemu przez producentów poprzez zakup licencji opakowaniowych.
- Obowiązkowy udział w systemie dualnym, obejmującym zbiórkę i recykling.
- Organizacje odzysku zawierają umowy z przedsiębiorcami, raportują masy i typy opakowań, ustalają wysokość opłat.
- Działa również system kaucji na butelki i puszki – zwrotny depozyt zachęca konsumentów do oddawania opakowań.
- System jest ściśle monitorowany – brak udziału wiąże się z wysokimi karami administracyjnymi.
Szwecja – skuteczność oparta na edukacji i odpowiedzialności.
Podstawą prawną systemu ROP w Szwecji jest ustawa o opakowaniach, która nakłada obowiązki na producentów, importerów i dystrybutorów wprowadzających na rynek produkty w opakowaniach. Producentom narzuca się obowiązek finansowania zbierania, recyklingu i unieszkodliwiania odpadów opakowaniowych. W Szwecji działają organizacje odzysku, które są odpowiedzialne za zbieranie i zarządzanie odpadami opakowaniowymi. Organizacje te zawierają umowy z przedsiębiorcami i raportują masę oraz strukturę wprowadzanych opakowań. Na tej podstawie wyliczane są opłaty, które przedsiębiorcy muszą wnosić na cele związane z prowadzeniem systemu zbierania i zagospodarowania odpadów opakowaniowych. Szwecja jest znana z systemu depozytowego na butelki i puszki. Konsument przy nabyciu produktu uiszcza dodatkową opłatę w postaci kaucji, którą może odzyskać, oddając puste opakowanie do systemu zbierania. W kraju tym kładzie się duży nacisk na edukację i podnoszenie świadomości społecznej na temat odpowiedzialności za odpady. System ROP obejmuje tu szeroki zakres produktów, m.in. opakowania (zarówno konsumenckie, jak i przemysłowe), sprzęt elektryczny i elektroniczny, baterie i akumulatory, pojazdy wycofane z eksploatacji, zużyte opony czy produkty chemiczne, takie jak farby, lakiery, środki ochrony roślin i inne substancje chemiczne.
Podsumowanie:
- Obowiązek finansowania systemu zbiórki i recyklingu.
- Rozbudowana sieć organizacji odzysku z umowami z firmami.
- Wysoka świadomość społeczna – edukacja to integralny element systemu.
- Działa system depozytowy (butelki, puszki).
- ROP obejmuje wiele kategorii produktów: opakowania, sprzęt elektryczny i elektroniczny, baterie, pojazdy, opony, środki chemiczne.
Francja – ROP wsparty rozwiniętym systemem organizacji odzysku
Francja wprowadziła ROP w latach 90. XX w., obejmując opakowania, elektronikę, baterie i inne produkty. System ten jest finansowany przez producentów. ROP opiera się tu m.in. na tamtejszej ustawie o gospodarce odpadami. We Francji działają liczne organizacje odzysku, które są odpowiedzialne za zbieranie, recykling i unieszkodliwianie odpadów opakowaniowych. Organizacje te zawierają umowy z przedsiębiorcami i raportują masę oraz strukturę wprowadzanych opakowań. Na tej podstawie wyliczane są opłaty, które przedsiębiorcy muszą wnosić na cele związane z prowadzeniem systemu zbierania i zagospodarowania odpadów opakowaniowych. Francja wprowadziła system depozytowy na opakowania do napojów, takie jak butelki wielokrotnego użytku, puszki i jednorazowe butelki po napojach. Konsument przy nabyciu produktu uiszcza dodatkową opłatę w postaci kaucji, którą może odzyskać, oddając puste opakowanie do systemu zbierania.
Podsumowanie:
- System obejmuje szeroki zakres produktów i jest finansowany przez producentów.
- Obowiązki wynikają m.in. z krajowej ustawy o gospodarce odpadami.
- Wiele organizacji odzysku – każda odpowiada za inny strumień odpadów.
- Wprowadzony system depozytowy na opakowania do napojów – butelki, puszki.
- Przedsiębiorcy raportują dane, na podstawie których naliczane są opłaty.
Belgia – model non-profit z szerokim zakresem
System wprowadzono w 1994 r. Produkty objęte systemem to odpady sprzętu elektrycznego i elektronicznego, opakowania, w tym plastik, szkło, papier, metale żelazne i nieżelazne, drewno oraz inne materiały opakowaniowe, a także tekstylia, odpady niebezpieczne i bioodpady. W kraju tym działają trzej operatorzy: Fost Plus – organizacja odpowiedzialna za odzysk i recykling opakowań z gospodarstw domowych (działa na zasadzie non-profit, co oznacza, że opłaty pobierane od producentów są przeznaczane wyłącznie na zarządzanie odpadami opakowaniowymi), Val-I-Pac – organizacja odpowiadająca za odpady opakowaniowe przemysłowe i handlowe oraz Recupel – organizacja non-profit założona przez producentów i importerów sprzętu elektronicznego, która zarządza zbiórką, sortowaniem, przetwarzaniem i recyklingiem ZSEE, finansowaniem, raportowaniem oraz kampaniami informacyjnymi. W tym ostatnim przypadku organizacja działa na podstawie tzw. Konwencji Środowiskowej, co jest formą umowy między regionalnymi władzami a przedstawicielami przemysłu ZSEE.
W przypadku odpadów pochodzących z gospodarstw domowych własność przechodzi z konsumentów na lokalne władze lub firmy zajmujące się odpadami, które współpracują z organizacjami ROP. Te z kolei odpowiadają za dalsze przetwarzanie odpadów i ich recykling. Władze lokalne są odpowiedzialne za organizowanie zbiórki odpadów opakowaniowych od mieszkańców. System jest finansowany przez producentów, którzy płacą opłaty na rzecz Fost Plus. Podmiot ten dostarcza władzom samorządowym odpowiednie zasoby i informacje, aby zapewnić skuteczną zbiórkę. Po zebraniu odpady opakowaniowe są transportowane do regionalnych centrów sortowania, gdzie są dzielone na poszczególne frakcje materiałowe. Proces ten jest kluczowy dla zapewnienia wysokiej jakości surowców wtórnych. Posortowane odpady są przekazywane do specjalistycznych zakładów recyklingowych.
W Belgii funkcjonuje duża gęstość punktów zbiórki (jeden punkt zbiórki na 1,3 obywateli), co zapewnia łatwy dostęp dla konsumentów.
Podsumowanie:
- Systemem objęte opakowania, ZSEE, odpady niebezpieczne, tekstylia, bioodpady.
- Trzy kluczowe organizacje:
>Fost Plus (opakowania z gospodarstw domowych),
>Val-I-Pac (opakowania przemysłowe),
>Recupel (sprzęt elektroniczny, kampanie edukacyjne). - Wysoka gęstość punktów zbiórki (1 punkt na 1,3 mieszkańca).
- Władze lokalne odpowiadają za zbiórkę, organizacje ROP za dalsze przetwarzanie.
- Współpraca między samorządami a operatorami zapewnia wysoką jakość surowców wtórnych.
Węgry – państwowa kontrola przez system fiskalny
Na Węgrzech ROP został zastąpiony w 2018 r. podatkiem ekologicznym. Wprowadzono centralnie zarządzany system, w którym państwo, poprzez instytucje rządowe, przejęło nadzór nad zbieraniem i recyklingiem odpadów. Operatorem systemu jest państwowa firma energetyczna MOL, która przejęła wiele obowiązków, wcześniej realizowanych przez prywatne firmy z branży gospodarki odpadami i recyklingu. Węgierski system EPR jest oparty na podejściu fiskalnym, gdzie producenci wpłacają opłaty recyklingowe do funduszu państwowego. Państwo zarządza zbiórką i przetwarzaniem produktów, a tym samym bezpośrednie zaangażowanie producentów w proces recyklingu kończy się na uiszczeniu opłaty na rzecz państwa. Tamtejsze Ministerstwo ds. Innowacji i Technologii odpowiada za zbieranie opłat ekologicznych od producentów. Firmy muszą uiszczać ustalone odgórnie opłaty za każdy kilogram wprowadzanego na rynek materiału opakowaniowego. Środki te są następnie rozdzielane przez ministerstwo, zasilając samorządy i pokrywając ich koszty związane z gospodarowaniem odpadami.
Podsumowanie:
- Producent płaci opłatę recyklingową do państwa.
- Operatorem systemu została państwowa spółka energetyczna MOL.
- Firmy nie uczestniczą bezpośrednio w recyklingu – ograniczają się do wniesienia opłaty.
- Środki są redystrybuowane do samorządów przez Ministerstwo Innowacji i Technologii.
- Krytycy wskazują na brak elastyczności i ograniczoną motywację producentów.
Więcej informacji 
Wnioski: różne drogi – wspólny kierunek
Systemy ROP w Europie pokazują, że nie ma jednego uniwersalnego modelu – skuteczność zależy od dobrego dopasowania do realiów gospodarczych, organizacyjnych i kulturowych. Wspólnym mianownikiem pozostaje jednak odpowiedzialność producentów, wsparcie finansowe dla systemu zbiórki i recyklingu oraz współpraca z samorządami i mieszkańcami. Co robić?
Naszym celem w Polsce jest wdrożenie Sprawiedliwego ROP-u – nowoczesnego, zrównoważonego i uczciwego systemu, który nie tylko spełnia unijne wymogi, ale realnie wesprze rozwój efektywnej gospodarki odpadami.
*źródło: Modele systemów Rozszerzonej Odpowiedzialności Producenta w wybranych państwach Unii Europejskiej. Porównanie systemów i rekomendacje dla Polski. Warsaw Enterprise Institute. Warszawa 2024.