System kaucyjny – dobre założenia, ale czy dobre skutki?
Już od października 2025 r. w Polsce ma zacząć obowiązywać system kaucyjny – czyli możliwość oddawania przez mieszkańców butelek PET, szklanych opakowań i puszek aluminiowych do wyznaczonych punktów w zamian za zwrot kaucji.
Brzmi dobrze, ale… zanim nowe przepisy wejdą w życie, warto mieć świadomość, że ich obecny kształt może przynieść znacznie więcej szkody niż pożytku.
Dlaczego obecna forma systemu kaucyjnego budzi niepokój?
Ucierpią lokalne instalacje sortujące odpady
Zakłady, które dziś odzyskują najbardziej wartościowe surowce – butelki PET, szkło i puszki aluminiowe – zostaną ich pozbawione. Obecnie te frakcje trafiają do pojemników na tworzywa/metale, a następnie są sprzedawane recyklerom. To ważne źródło przychodów, które pokrywa część kosztów funkcjonowania instalacji. Ich utrata może poważnie osłabić sytuację finansową zakładów, które jednocześnie muszą inwestować i osiągać coraz wyższe poziomy recyklingu.
Mniej odpadów = wyższe koszty dla wszystkich
Jeśli część surowców trafi bezpośrednio do systemu kaucyjnego, a nie do żółtych worków – zmniejszy się masa odpadów przetwarzanych przez instalacje.
Sortownie utracą część przychodów z opłat za ich przyjęcie, a koszt działania sortowni rozłoży się na mniejszą masę odpadów, więc jednostkowe koszty wzrosną. Z pewnością przełoży się to na opłatę ponoszoną przez mieszkańców za odbiór i zagospodarowanie odpadów.
W efekcie:
- spadną wpływy z opłat za przyjęcie odpadów,
- wzrosną koszty jednostkowe przetwarzania 1 Mg,
- wzrosną opłaty ponoszone przez mieszkańców.
Konieczne kosztowne zmiany technologiczne
System kaucyjny zmieni tzw. morfologia strumienia odpadów – znikną lekkie i łatwe do sortowania surowce, pozostaną trudniejsze, mniej wartościowe. To oznacza:
- spadek efektywności pracy sortowni,
- konieczność modernizacji (kolejne milionowe inwestycje),
- większe zapotrzebowanie na pracowników (już dziś trudno o ręce do pracy).
Zagrożone realizacje obowiązków przez gminy
Po wdrożenie systemu kaucyjnego instalacje nie będą w stanie osiągnąć wymaganych poziomów recyklingu – bo zabraknie odpowiedniego „materiału” do odzysku. To z kolei uderzy w gminy, które mogą zapłacić kary za niewywiązanie się z obowiązków. Kary te będą obciążały budżet danej gminy, a więc może zabraknąć środków na inne potrzebne inwestycje, np. budowę drogi, szkoły itp.
Kaucja oznacza:
- kary dla gmin,
- obciążenie ich budżetów,
- mniejsze środki na inwestycje lokalne (drogi, szkoły, kanalizację itp).
Rozszerzona Odpowiedzialność Producenta (ROP) – szansa na realne zmiany
Na szczęście jest rozwiązanie, które może ustabilizować cały system, odciążyć samorządy i mieszkańców, a jednocześnie pozwolić instalacjom rozwijać się i inwestować.
Co daje wprowadzenie ROP-u?
- Niższe koszty dla mieszkańców
Za zagospodarowanie odpadów w większym stopniu zaczną płacić producenci opakowań – a nie tylko gminy i mieszkańcy. To bardziej sprawiedliwy podział odpowiedzialności i kosztów.
- Więcej recyklingu – mniej odpadów na składowiskach
Dzięki ROP-owi firmy projektują opakowania tak, by łatwiej je było sortować, przetwarzać i poddawać recyklingowi.
Efekt? Mniej śmieci w środowisku, czystsze otoczenie.
- Nowoczesne, lepiej działające instalacje
Zakłady zagospodarowania odpadów zyskają stabilne finansowanie, co pozwoli im inwestować w nowe technologie. To oznacza skuteczniejsze sortowanie i recykling, bez negatywnego wpływu instalacji na mieszkańców, otoczenie, mniejsze uciążliwości zapachowe czy związane z nadmiernym hałasem.
ROP pozwoli instalacjom:
- inwestować w nowe technologie,
- ograniczać uciążliwości zapachowe i hałasowe,
- działać skuteczniej i bardziej ekologicznie.
- Więcej miejsc pracy i stabilne zatrudnienie
Dzięki pewnemu finansowaniu z systemu ROP, zakłady mogą utrzymać lub zwiększyć zatrudnienie, oferując bezpieczne i trwałe miejsca pracy.
- Wykorzystanie istniejącej infrastruktury
ROP zakłada współpracę z funkcjonującymi instalacjami – nie trzeba tworzyć nowych, kosztownych zakładów. Lokalne instalacje będą mogły świadczyć usługi doczyszczania surowców, otrzymując za to wynagrodzenie.
Podsumowanie:
System kaucyjny w obecnej formie może zagrozić lokalnym instalacjom, finansom gmin i budżetom mieszkańców. Dlatego tak ważne jest, by równolegle wprowadzić skuteczny i uczciwy system ROP, który rozłoży odpowiedzialność, zapewni środki i pozwoli Polsce realizować cele środowiskowe w sposób nowoczesny i zrównoważony.